Οι παραδόσεις μιας οικογένειας και η ψυχική υγεία.

Γυρνώντας το χρόνο πίσω, ίσως μπορούμε να ανακαλέσουμε πολύτιμες μνήμες από τα παιδικά μας χρόνια που αφορούν τις παραδόσεις που τιμούσαμε στην οικογένεια μας. Το στόλισμα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, η νηστεία στο Πάσχα, οι συγκεντρώσεις της οικογένειας γύρω από το Κυριακάτικο τραπέζι. Αυτά τα μικρά τελετουργικά που κάθε οικογένεια τηρεί, στο βαθμό που μπορεί, είναι πολύ σημαντικά στην ψυχική υγεία του παιδιού αλλά και όλης της οικογένειας. Κάθε οικογένεια έχει τις δικές της προσωπικές παραδόσεις.
Οι παραδόσεις αυτές μπορεί να αφορούν τα τοπικά έθιμα, τα σαββατοκύριακα, τον τρόπο που γιορτάζει τις γιορτές, τις εκδρομές «στο χωριό» ή το να ανήκει σε ένα σύλλογο που βοηθά στο να διατηρείται η μνήμη και η ταυτότητα των μελών του.
Η πραγματικότητα είναι ότι, στις σημερινές οικογένειες, όπου εργάζονται και οι δύο γονείς οι προτεραιότητες έχουν μετατοπιστεί. Από την άλλη πλευρά οι δραστηριότητες των παιδιών τόσο σχολικές όσο και εξωσχολικές έχουν αυξηθεί, όχι πάντα προς όφελος του παιδιού. Οι οθόνες του υπολογιστή, του κινητού και της τηλεόρασης έχουν περιορίσει κατά πολύ τις προσωπικές επαφές ενήλικων και παιδιών τόσο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας όσο και στις φιλικές σχέσεις. Απουσιάζουν από την οικογένεια, οι στιγμές εκείνες που με αφορμή μία γιορτή, μια Κυριακή ή μια εκδήλωση, η οικογένεια θα βρεθεί ξανά μαζί για να επικοινωνήσει και να μοιραστεί στιγμές χαράς.
Η τήρηση όμως των παραδόσεων αυτών, βοηθά στο να αναπτυχθούν ικανοποιητικές σχέσεις τόσο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας όσο και στη σύνδεση των παιδιών με την ευρύτερη κοινωνία. Τα τελετουργικά αυτά είναι πολύ σημαντικά για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών και δεν χρειάζεται να είναι πολύπλοκα ή χρονοβόρα. Χρειάζεται να είναι ευχάριστα και να επαναλαμβάνονται συχνά. Η συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το καθημερινό ή το Κυριακάτικο τραπέζι, η συμμετοχή των μελών της οικογένειας στα «σαββατιάτικα ψώνια», η επαφή της οικογένειας με το κοινωνικό σύνολο, κάποια μορφή εθελοντισμού είναι μόνο μερικά από τα τελετουργικά που μπορούμε να ενσωματώσουμε στην ζωή μας.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
· Προσπαθήστε να καθιερώσετε μικρές στιγμές ανάπαυλας από τη καθημερινή ζωή τηρώντας τις παραδόσεις που είναι σημαντικές για εσάς και την οικογένεια σας.
· Τρώτε όλοι μαζί στο τραπέζι όσο πιο συχνά μπορείτε. Ακόμη και αν αυτό είναι μία Κυριακή την εβδομάδα.
· Μοιραστείτε ιστορίες με τα παιδιά σας που αφορούν τη δική σας παιδική ηλικία.
· Γραφτείτε σε έναν σύλλογο και παρακολουθήστε τις εκδηλώσεις του ως οικογένεια.
· Γιορτάστε τις γιορτές και τα γενέθλια των μελών της οικογένειας και τα δικά σας.
· Πηγαίνετε εκδρομές και κανονίστε τις οικογενειακές διακοπές με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορούν όλα τα μέλη της οικογένειας να συμμετέχουν.
Αυτά τα απλά τελετουργικά μειώνουν σημαντικά το άγχος μέσα στην οικογένεια, φέρνουν τα μέλη της πιο κοντά και δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς που είναι απαραίτητοι για τη ψυχική υγεία των μελών της. Η οικογένεια είναι εκείνος ο τόπος που χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι να αισθάνονται ασφαλής και καλά μέσα σε αυτόν.
Οι αλλαγές που μπορούμε να επιφέρουμε μέσα στην οικογένεια τηρώντας τις παραδόσεις και τα τελετουργικά έχουν τεράστια δύναμη, ειδικά σε μία εποχή που η αποξένωση είναι μία επιλογή που επενδύεται με την ψευδαίσθηση της τεχνολογίας. Οι άνθρωποι χρειάζονται κοντινές, προσωπικές επαφές και όχι άψυχες οθόνες. Μια μικρή αλλαγή φέρνει μια μεγάλη αλλαγή. Μην υποτιμάτε, λοιπόν, τη δύναμη των τελετουργικών που φέρνουν χαρά, ευτυχία, εμπιστοσύνη και ελπίδα μέσα στην οικογένεια.

Νάνσυ Ψημενάτου Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Οι λαϊκές παραδόσεις των εορτών και η αντοχή τους στο χρόνο

Ελάχιστα έθιμα επιβιώνουν στις μέρες μας και τα περισσότερα έχουν παραδοθεί αλλοιωμένα
Tης Γιωτας Μυρτσιωτη
Στα παιδικά Χριστούγεννα γυρνάει η σκέψη τούτες τις γιορτινές μέρες, σε έθιμα και τελετουργίες για τους παλαιότερους που τα βίωσαν μέσα από την τοπική παράδοση και τις λαϊκές δοξασίες με συνέπεια, χαμόγελο, ευφορία, προσμονή, και για τους νεότερους ως αφήγηση. Πλούσια η εθιμολογία των ημερών στη Βόρεια Ελλάδα από την Ηπειρο και τη Δυτική Μακεδονία ώς τη Θράκη, με ποικίλες θρησκειολογικές και εθνολογικές ερμηνείες, συμβολισμούς και ξεχωριστή σημασία -κοινωνική και οικονομική- αποτέλεσαν αντικείμενο επιστημονικής έρευνας στα νεότερα χρόνια.
Πασπαλισμένες σήμερα οι γιορτές του Δωδεκαημέρου από τη χρυσόσκονη της ευμάρειας, μ' ένα φύσημα ξεσκεπάζουν την «καρδιά» του πολιτισμού που γέννησε ήθη και έθιμα και τα μετέφερε από γενιά σε γενιά.
Ξενόφερτες συνήθειες εκτόπισαν τα λαϊκά έθιμα, ατόνησαν ή αλλοίωσαν την πρωτογενή τους μορφή. Ορισμένα διατηρούνται ώς τις μέρες μας, προσαρμοσμένα ωστόσο στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης, και άλλα επανήλθαν με νέες ονομασίες ως τουριστικές ατραξιόν για να ενισχύσουν την ισχνή οικονομία στις τοπικές κοινωνίες.
Τα χοιροσφάγια έγιναν πια «γουρουνοχαρές», εκδηλώσεις δηλαδή λαϊκής γιορτής που διοργανώνουν μικρές κοινότητες-ομπρέλα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το χοιρινό αντικαταστάθηκε από τις γεμιστές γαλοπούλες και η χριστουγεννιάτικη λειτουργία από τα ρεβεγιόν...
Οι φωτιές που άναβαν παραμονή των Χριστουγέννων στη Φλώρινα για να... ζεστάνουν το νεογέννητο, σύμφωνα με την παράδοση, εξακολουθούν να καίνε ώς τις μέρες μας αλλά άλλη σημασία έχουν πια, με ολονύχτια γλέντια και λαϊκά δρώμενα που προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες. Τα ντολμαδάκια, τα τυλιχτά «γιαπράκια» στη Μακεδονία και τη Θράκη, ιδιαίτερα στην Κοζάνη, που συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού, δεν λείπουν από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ώς τις μέρες μας.
Πιστοί στην παράδοση παραμένουν οι μικροί «καλαντάρηδες», που όμως αντί για μικρά χριστόψωμα προσδοκούν ένα ικανοποιητικό χρηματικό φιλοδώρημα. Οσο και αν οι πλούσιες βιτρίνες χορταίνουν τον συναισθηματικό κόσμο παιδιών και μεγάλων, το παιχνίδι της αυτοσχέδιας μπάλας από τα σπλάχνα του χοίρου που διηγούνται οι παλαιότεροι εξακολουθεί να μένει ως νοσταλγική ανάμνηση στην ψυχή και την καρδιά τους.
Τον κύκλο του εορταστικού Δωδεκαημέρου σχολιάζουν ακροθιγώς οι αντιπαρατιθέμενοι σήμερα, αναφέροντας τα λαϊκά έθιμα που επιβιώνουν στις μέρες μας, αλλά και τους λόγους για τους οποίους τα περισσότερα έχουν εκλείψει.

Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η θέση του ψωμιού στη χριστιανική θρησκεία, στην κοινωνική ζωή, τις μεγάλες θρακιώτικες γιορτές, τις παροιμίες και τις προλήψεις, αναλύθηκε από την λαογράφο Όλγα Ρονταρή, σε μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα «Το ψωμί στην παράδοση της Θράκης». Η ομιλία έγινε στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου Κομοτηνής.

Κάνοντας ένα περιδιάβασμα στην θρακιώτικη λαογραφία διαπίστωσε ότι το ψωμί ήταν η βασική τροφή του Θρακιώτη, «ήταν ο άρτος ο επιούσιος, αλλά ήταν και αυτός ο οποίος που συνδεόταν άμεσα με όλες τις φάσεις της ζωής του. Δηλαδή από την γέννηση, από το προξενιό, όλη η κοινωνική του ζωή ήταν πάντοτε σε συνάρτηση με την παραγωγή του ψωμιού κλπ. Πέρα από ένα ιερό σύμβολο για έναν αγροτικό λαό όπως είναι οι Θρακιώτες, ήταν και πέρα από μια αναγκαία για τον οργανισμό του θρεπτική τροφή, ήταν και ένα σύμβολο για την κοινωνική ζωή. Όλη του η κοινωνική ζωή από την γέννησή του μέχρι τον θάνατο περιστρέφεται γύρω από το ψωμί.

Το πρώτο παιδί όταν γεννιόταν έφτιαχναν ψωμιά, όταν έβγαζε το πρώτο δόντι έκαναν την δοντόπιτα, μετά όταν περπατούσε την στρατόπιτα κλπ.

Όταν πήγαιναν τα προξενιά έφτιαχναν τις κουλούρες, όταν θα παντρευόταν πάλι το ψωμί είναι παγκοσμίως γαμήλιο σύμβολο και έχει δηλαδή γύρω από το ψωμί, το στάρι, το λάδι και το κρασί που είναι τα βασικά μεσογειακά προϊόντα και βρίσκονται εν αφθονία στην Ελλάδα, ή οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με αυτά πάρα πολύ, έχει δημιουργηθεί μία τόσο πλούσια λαϊκή παράδοση την οποία πρέπει να θυμηθείς σήμερα για να κάνεις και τις συγκρίσεις σου σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες και για την διατροφική αξία των σημερινών προϊόντων. Δηλαδή παλιά το ψωμί μας έτρεφε, σήμερα πιστεύεται ότι το ψωμί μας αρρωσταίνει είτε γιατί μας παχαίνει, είτε γιατί έχει πάρα πολλά προσθετικά, είτε γιατί έχει ουσίες οι οποίες δεν είναι τόσο ωφέλιμες».

Το αλεύρι, το σιτάρι, το κριθάρι και το καλαμπόκι γίνονται οι ευλογημένοι καρποί της επιβίωσής τους αλλά και σύμβολα του πολιτισμού της Θράκης. Τα ψωμιά της καθημερινής χρήσης, τα εορταστικά ψωμιά, τα ψωμιά των γεγονότων του κύκλου της ζωής, οι πίτες και τα ζυμαρικά κάθε ομάδας, στον Έβρο, τη Ροδόπη και την Ξάνθη, αποτέλεσαν θέματα έρευνας. Στη Θράκη στις περισσότερες θρησκευτικές εορτές του έτους φτιάχνουν άρτους ή άλλα αρτοσκεύσματα για να προσφέρουν στους αγίους, για να ζητήσουν την προστασία τους, να κερδίσουν την εύνοιά τους ή να ξεπεράσουν κάποια δύσκολη κατάσταση.

Το ψωμί είναι επίσης ένα παγκόσμιο πανάρχαιο γαμήλιο σύμβολο. Στη Θράκη το προξενιό, ο αρραβώνας, το κάλεσμα στο γάμο, η τελετή του γάμου αλλά και τα μεθεόρτια είναι όλα συνδεδεμένα το με το ψωμί και το σιτάρι. Ψωμί προσφέρεται και στις οδυνηρές στιγμές του χαμού αγαπημένου προσώπου. Για την παρηγοριά ο παπάς δίνει ψίχουλα από πρόσφορο βουτηγμένα στο κρασί στους συγγενείς του «συγχωρεμένου», λίγο μετά την κηδεία. Ακόμα και οι δοξασίες, οι μύθοι, οι προλήψεις, οι όρκοι, τα παραμύθια είναι συνδεδεμένα με τον τιμημένο καρπό της θρακικής γης, το σιτάρι και το ψωμί, το οποίο είχε τη δύναμη να αποδιώχνει το κακό, αφού καθαγιάσθηκε στο Μυστικό Δείπνο. Παροιμίες και εκφράσεις της Θράκης για το ψωμί -Από κρύο φούρνο θα σε φέρει ζεστό ψωμί. Αυτό το έλεγαν για την προκομμένη και έξυπνη κοπέλα. -Ο πεινασμένος βλέπει ψωμιά και διψασμένος βρύση. Βλέπει και ο ξυπόλυτος παπούτσια με τις μύτες. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας επιθυμεί ότι του λείπει. -Πάρε το τυρί να ξεχάσεις το ψωμί. Αυτό το έλεγαν στην Σαμοθράκη γι’ αυτούς που ξεχνούν τις ευεργεσίες όταν τους αρνηθούμε κάτι. Νομίζω ότι υπάρχει και τραγούδι που το έλεγαν στο αλώνισμα κάθε καλοκαίρι που λέει «θερίστε, αλωνίστε, δεματοκουβαλήστε και εγώ το κουλικάκι μου θέλω να μου το δώσετε». Αυτό το τραγούδι είναι το τραγούδι του τζίτζιρα.