Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η θέση του ψωμιού στη χριστιανική θρησκεία, στην κοινωνική ζωή, τις μεγάλες θρακιώτικες γιορτές, τις παροιμίες και τις προλήψεις, αναλύθηκε από την λαογράφο Όλγα Ρονταρή, σε μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα «Το ψωμί στην παράδοση της Θράκης». Η ομιλία έγινε στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου Κομοτηνής.

Κάνοντας ένα περιδιάβασμα στην θρακιώτικη λαογραφία διαπίστωσε ότι το ψωμί ήταν η βασική τροφή του Θρακιώτη, «ήταν ο άρτος ο επιούσιος, αλλά ήταν και αυτός ο οποίος που συνδεόταν άμεσα με όλες τις φάσεις της ζωής του. Δηλαδή από την γέννηση, από το προξενιό, όλη η κοινωνική του ζωή ήταν πάντοτε σε συνάρτηση με την παραγωγή του ψωμιού κλπ. Πέρα από ένα ιερό σύμβολο για έναν αγροτικό λαό όπως είναι οι Θρακιώτες, ήταν και πέρα από μια αναγκαία για τον οργανισμό του θρεπτική τροφή, ήταν και ένα σύμβολο για την κοινωνική ζωή. Όλη του η κοινωνική ζωή από την γέννησή του μέχρι τον θάνατο περιστρέφεται γύρω από το ψωμί.

Το πρώτο παιδί όταν γεννιόταν έφτιαχναν ψωμιά, όταν έβγαζε το πρώτο δόντι έκαναν την δοντόπιτα, μετά όταν περπατούσε την στρατόπιτα κλπ.

Όταν πήγαιναν τα προξενιά έφτιαχναν τις κουλούρες, όταν θα παντρευόταν πάλι το ψωμί είναι παγκοσμίως γαμήλιο σύμβολο και έχει δηλαδή γύρω από το ψωμί, το στάρι, το λάδι και το κρασί που είναι τα βασικά μεσογειακά προϊόντα και βρίσκονται εν αφθονία στην Ελλάδα, ή οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με αυτά πάρα πολύ, έχει δημιουργηθεί μία τόσο πλούσια λαϊκή παράδοση την οποία πρέπει να θυμηθείς σήμερα για να κάνεις και τις συγκρίσεις σου σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες και για την διατροφική αξία των σημερινών προϊόντων. Δηλαδή παλιά το ψωμί μας έτρεφε, σήμερα πιστεύεται ότι το ψωμί μας αρρωσταίνει είτε γιατί μας παχαίνει, είτε γιατί έχει πάρα πολλά προσθετικά, είτε γιατί έχει ουσίες οι οποίες δεν είναι τόσο ωφέλιμες».

Το αλεύρι, το σιτάρι, το κριθάρι και το καλαμπόκι γίνονται οι ευλογημένοι καρποί της επιβίωσής τους αλλά και σύμβολα του πολιτισμού της Θράκης. Τα ψωμιά της καθημερινής χρήσης, τα εορταστικά ψωμιά, τα ψωμιά των γεγονότων του κύκλου της ζωής, οι πίτες και τα ζυμαρικά κάθε ομάδας, στον Έβρο, τη Ροδόπη και την Ξάνθη, αποτέλεσαν θέματα έρευνας. Στη Θράκη στις περισσότερες θρησκευτικές εορτές του έτους φτιάχνουν άρτους ή άλλα αρτοσκεύσματα για να προσφέρουν στους αγίους, για να ζητήσουν την προστασία τους, να κερδίσουν την εύνοιά τους ή να ξεπεράσουν κάποια δύσκολη κατάσταση.

Το ψωμί είναι επίσης ένα παγκόσμιο πανάρχαιο γαμήλιο σύμβολο. Στη Θράκη το προξενιό, ο αρραβώνας, το κάλεσμα στο γάμο, η τελετή του γάμου αλλά και τα μεθεόρτια είναι όλα συνδεδεμένα το με το ψωμί και το σιτάρι. Ψωμί προσφέρεται και στις οδυνηρές στιγμές του χαμού αγαπημένου προσώπου. Για την παρηγοριά ο παπάς δίνει ψίχουλα από πρόσφορο βουτηγμένα στο κρασί στους συγγενείς του «συγχωρεμένου», λίγο μετά την κηδεία. Ακόμα και οι δοξασίες, οι μύθοι, οι προλήψεις, οι όρκοι, τα παραμύθια είναι συνδεδεμένα με τον τιμημένο καρπό της θρακικής γης, το σιτάρι και το ψωμί, το οποίο είχε τη δύναμη να αποδιώχνει το κακό, αφού καθαγιάσθηκε στο Μυστικό Δείπνο. Παροιμίες και εκφράσεις της Θράκης για το ψωμί -Από κρύο φούρνο θα σε φέρει ζεστό ψωμί. Αυτό το έλεγαν για την προκομμένη και έξυπνη κοπέλα. -Ο πεινασμένος βλέπει ψωμιά και διψασμένος βρύση. Βλέπει και ο ξυπόλυτος παπούτσια με τις μύτες. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας επιθυμεί ότι του λείπει. -Πάρε το τυρί να ξεχάσεις το ψωμί. Αυτό το έλεγαν στην Σαμοθράκη γι’ αυτούς που ξεχνούν τις ευεργεσίες όταν τους αρνηθούμε κάτι. Νομίζω ότι υπάρχει και τραγούδι που το έλεγαν στο αλώνισμα κάθε καλοκαίρι που λέει «θερίστε, αλωνίστε, δεματοκουβαλήστε και εγώ το κουλικάκι μου θέλω να μου το δώσετε». Αυτό το τραγούδι είναι το τραγούδι του τζίτζιρα.